Delhi, Fatehpur Sikri, Agra, New-Delhi en Chandigarh

India, 10 tot 19 maart 2006

Chandigarh, de door Le Corbusier ontworpen nieuwe hoofdstad van de provincie Punjab is het hoofddoel van de in 2006 door Daari uit Eindhoven georganiseerde reis, maar er staat meer op het programma.
Eerst verkennen we in Delhi het observatorium-complex Jantar Mantar en de typisch Indiase buurten in New-Delhi. Daarna gaan we naar Agra naar de Taj Mahal en de in de buurt liggende nederzetting Fatehpur Sikri uit eind 16e E die na ongeveer 50 jaar verlaten werd door gebrek aan drinkwater. Nu is het een bedevaartsoord. Vanuit Delhi reizen we per trein naar Chandigarh.

− − −   C H A N D I G A R H   − − − *)

Het ontstaan van Chandigarh
Na de dekolonisatie van Brits-Indië ontstonden in 1947 de moslimstaat Pakistan en de seculiere staat India. De deelstaat Punjab werd hierdoor opgesplitst en omdat de hoofdstad Lahore in Pakistan viel moest er in het Indiase deel een nieuwe hoofdstad komen en dat werd Chandigarh. Premier Jawaharlal Nehru streefde naar een ordelijke, moderne stad met veel groen en geen scherp klassenonderscheid.
De architectenkeuze
Voor een frisse ontwerpbenadering en vanwege veronderstelde ervaring kiest men een architectenbureau uit de USA. Het wordt het bureau van Albert Mayer die zijn compagnon Matthew Nowicki bereid vindt om vanuit India te gaan werken. De schetsen van het masterplan zijn net klaar als Nowicki omkomt bij een vliegtuigcrash. Mayer geeft dan de opdracht terug. De Indiase overheid gaat nu zoeken in Europa en kiest het Parijse bureau van Le Corbusier die meteen een team formeert, bestaande uit zichzelf, zijn neef Pierre Jeanneret, en zijn Londense CIAM-collega's Maxwell Fry en Jane Drew. Le Corbusier wordt Architectural Advisor vanuit Parijs en komt twee keer per jaar een maand naar India. Jeanneret, Fry en Drew worden Senior Architects en werken vanuit ateliers in India. Het team wordt aangevuld met de jonge Indiase architecten Chowhury, Mathur en Prakash.
Het masterplan
Le Corbusier moet zich houden aan het tuinstad-achtige plan en de romantische vormentaal van Mayer. Hij bouwt dit om tot een orthogonaal grid van sectoren, gescheiden door een hiërarchisch verkeerssysteem. Dit rationele ontwerp gaat een dialoog aan met de onderliggende laag van het landschap. Zo worden de randen van de stad op natuurlijke wijze gevormd door de omringende heuvels, de helling wordt getransformeerd tot terrassen en de rivierbedding wordt een park dat de sectoren met elkaar verbindt. De basis uitgangspunten van Mayer, zoals de groene opzet met overwegend laagbouw, de locatie van het Capitol complex in het noorden, het industriegebied en city-centre blijven grotendeels ongewijzigd. Wel een groot verschil met Mayer is de materiaalkeuze. Le Corbusier geeft de voorkeur aan beton in plaats van baksteen omdat hij daarmee veel vrijer is qua constructie en expressie.
Wonen
Wonen vindt plaats in de sectoren. Deze zijn verticaal dooraderd met groene ruimtes waarin zich de voorzieningen bevinden die nodig zijn voor het dagelijkse leven in de sector, zoals kleine winkels, scholen, tempels en speelvelden.
Chandigarh kent twee soorten woningen, private waarvoor de architectenkeuze vrij is en overheidswoningen voor ambtenaren die zijn ontworpen door het ontwerpteam van Le Corbusier. Van beide moet het ontwerp voldoen aan bepaalde eisen van beeldkwaliteit. De overheidswoningen zijn verdeeld in 14 categorieën die aansluiten bij de hiërarchische structuur van het ambtelijk apparaat. De hoogste categorie, type 1, is voor de premier, de laagste categorie woningen is bestemd voor de zogenaamde peons, de laagste rang ambtenaren zoals straatvegers e.d.
Werken
Werken in Chandigarh is overwegend administratief en onderwijsgericht. De belangrijkste plek om te werken is het Capitol Complex, de politieke zetel met de overheidsgebouwen van het Secretariat, High Court en het Palace of Assembly. Het belangrijkste onderwijs zit in het universiteitscomplex in het noordwesten. Verspreid door de stad liggen de scholen, instituten en overige overheidsgebouwen. Commercie en kantoren bevinden zich in het City-centre. Industrie hoort volgens Le Corbusier niet thuis in de stad en zit daarom er buiten aan de zuidoostzijde.
Zorg voor lichaam en geest
Hiervoor dienen alle groene zones in de stad, inclusief de functies die zich in deze zones bevinden zoals musea, speelvelden, botanische tuinen, tempels, attractieparken, kinderdagverblijven, etc. Leisure Valley, de bedding van de drooggevallen rivier die de stad van noord naar zuid dooradert, is de belangrijkste groene zone. Sukhna Lake is op stedelijk niveau een tweede belangrijke recreatieve plek.

Het is verrassend om te zien hoe het traditionele Indiase straatleven, zoals we dat in Delhi en New-Delhi zagen, zich heeft weten te nestelen in deze nieuw opgezette, moderne, Westerse stad.

Frank van de Loo


*) Bronvermelding:
Chandigarh (1953-2003), Department of Urban Planning Chandigarh Administration, Chandigarh, 2003
Chandigarh van tabula rasa tot voorbeeldstad, mulderendevries architecten, Eindhoven, 2007